- ime joj dali Asirci (Ereb - zalazak sunca)
- Izuzev severnih delova Skandinavije �itava je u severnom umerenom pojasu
- 45. paralela preseca Evropu u ju�nom delu �to uti�e na optimalnu klimu
- Evropa ima najbolje uslove za �ivot
- Evropa bez Rusije ima oko povr�inu od oko 4,9 miliona km², i oko 750 miliona stanovnika. Najve�a gustina naseljenosti je u Benelux-u.
- Najrazu�eniji kontinent
- Izlazi na Atlantik i Severni Ledeni okean i na slede�a mora: Belo, Norve�ko, Sredozemno, Jadransko, Jonsko, Crno, Egejsko, ...
- Zalivi: Biskajski, Finski, Boskajski, Solunski
- Ostrva: Sicilija, Sardinija, Kipar, Malta
- Poluostrva: Skandinavija, Pirinejsko, Apeninsko, Balkansko...
(tre�inu Evrope �ine poluostrva i ostrva)
- Moreuzi: Skagerak i Kategar, La Man�, Gibraltar, ...

- Srazmeran odnos
- Planine:

1. Stare gromadne planine Skandinavije, Velike Britanije i Finske (iz starijeg paleozoika)
2. Centralni masiv - Ardeni, �e�ke planine, Sudeti, ... (iz mla�eg paleozoika)
3. Mlade ven�ane planine - Alpi, Pirineji, Apenini, Dinaridi, Karpati, ... / one su dosta vi�e, obi�no pod kre�njacima, ogolele - izvori�ta mnogih reka /
Najstabilniji deo Evrope su Balti�ki �tit i Ruska plo�a.
- Jezera: �enevsko, Bodensko, Gorske o�i (uticaj pleistocenske glacijacije)
- Najve�a ponornica: Trebi�nica (kra�ka erozija)
- Kra�ka polja: Nik�i�ko
- Nizije: Andaluzija, Lombardijska, Solunska, Tesalija
- Klima: vi�e od geografske �irine na Evropu uti�u Atlantik i Sibir (Atlantik -> zapadni vetrovi koji prouzrokuju padavine; Sibir -> hladne i suve vazdu�ne mase), topla golfska struja i Afrika (bura, za ju�ne delove).

. na Zapadu - umereno okeanska: sve�a leta, bla�e zime, magle, 2000-3000mm padavina => pa�njaci
. na Jugu - mediteranska - leti uticaj Afrike (�arko vreme), zimi Atlantski okean
. na Istoku - kontinentalna (duge ci�e zime i �arka topla leta)
. na Severu - Sub-polarna i Polarna - patuljasto drve�e, mahovine, irvasi

// od Zapada ka Istoku opada koli�ina padavina //

- Najdu�a reka: Volga (Dunav je na II mestu).
                        (�panija): Gvadijama, Duro
                        (Francuska): Loara, Sena, Rona
                        (Engleska): Temza
- Jezera: obuhvataju povr�inu od oko 150,000 km²: Ladoga, Inare, Vene, Veter (u Finskoj postoji preko 60,000 ledni�kih jezera)

Zapadna Evropa- Irska, Velika Britanija, Francuska i dr�ave Benelux-a: Najve�e kolonijalne sile, pored reljefa imaju sli�an ekonomski razvoj. Najve�a gustina naseljenosti. Industrijska Revolucija.
Isto�na Evropa - do Urala i Kavkaza, od Severnog ledenog okeana do crnog mora. Potpuno kontinentalna, bogata rekama, dominira �ernozem, nizije (Isto�noevropska nizija, Vla�ka, Dobrud�a, ...)
Ju�na Evropa - Pirinejsko, Apeninsko i Balkansko poluostrvo + gomila ostrva. Mlade vena�ne planine + pokoje stare gromadne (Rila, Olimp, Rodopi (Moravidi))
Srednja Evropa:
    1. Pribalti�ka nizija (neplodno zemlji�te; krompir)
    2. Nema�ko-�e�ke planine (�varcvald, Kauz, Krkono�e; rude, ugalj, �ume)
    3. Alpi
    4. Panonska nizija (na nju se nastavlja vla�ka nizija; POLjOPRIVREDA).
Severna Evropa - Skandinavija, Island, Poluostrvo Jiland, Skagerak, Kategar, ... U ju�nom delu je izra�eno sto�arstvo, dok je u severnom izra�eno rudarstvo + ribolov.
Najve�e dr�ave: Rusija, Ukrajina, �vedska, �panija, Francuska, Nema�ka
Najmanje dr�ave: Vatikan, Monako, Luksemburg

- obale otkrili Feni�ani
- zahvaljuju�i pomorstvu i trgovini u centru svih zbivanja
- Grci, Rimljani
- Najezda Germana, seobe Slovena
- IX v. - Normani otkrili Baltik i Skandinaviju
- IX - X v - Rusi: Arktik, Sibir
- XV-XVI v. Humanizam i Renesansa
- Posle otkri�a Amerike dolazi do kolonizacije; Industrijska revolucija, kapitalizam, socijalizam
- Svi se raspadaju, samo se Nema�ka ujedinjuje
Ve�inom unitarne dr�ave, sem Nema�ke, Austrije, SCG,...
Poreklo stanovni�tva �areno =>kulturni razvoj. Nakon pleistocena dolaze novi ljudi iz Azije i nastaje Neolitska kultura. Preci dana�njih ibera (�panija) - Baski. Preci dana�njih korzikanaca - Liburi. Kasnije ih postiskuju narodi indo-evropskoh porekla (iz isto�ne azije). Me�anjem nastaju: Kelti,Itali, Grci, Iliri, Tra�ani, Germani, Sloveni
Kolevka kulture :Mediteran: Kri�ani i Feni�ani prenose delove isto�ne kulture, zatim Grci razvijaju mo�nu kulturu. Rim se oslanja na gr�ku kulturu i dalje je razvija.
Germani prodiru od IIIv. Germanizacija: osnova germanski jezik. Hri��anstvo. (Ateizam, Protestantizam)
Sloveni: ka jugu i jugoistoku. Pravoslavlje.
1000. Evropa + Rusija = 42 miliona stanovnika
1900. Evropa + Rusija = 400 miliona stanovnika
2002. Evropa + Rusija = 750 miliona stanovnika
Stari narodi: Grci, Albanci
Oko 50 miliona stanovnika emigriralo u Australiju, Ameriku, Afriku ...

- neravnomeran
- prose�na gustina naseljenosti je 90-95 st/km².
- maksimalna gustina naseljenosti: Belgija, Holandija; Luke i Baseni
- minimalna gustina naseljenosti: Island (2 st/km²), Norve�ka, Laponija
- prirodni prira�taj 3� (mali), najvi�i u Albaniji: 25�. Najni�i u �vajcarskoj, Danskoj, Luksemburgu, kod nas...
Migracije:
    van: Amerika, Kanada, Australija
    me�uevrospke: Turci, Srbi, Slovenci -> Francuska, Nema�ka
    karakteristi�na za ratna delovanja (BiH -> SCG, ...)

- do XVIII v. dominirala manufaktura i tekstilna industrija, me�utim kolonijalna osvajanja a posebno pronalazak parne ma�ine dovode do promena: prvo Velika Britanija i Francuska pa zatim i ostatak Evrope
- Primat ima ugalj i gvozdena ruda, odnosno crna metalurgija (black metal)
- po�inje koncentracija industrije oko ugljenih basena i rudnika
- XIX v. ugalj zamenjuje nasta, gvozdenu rudu obojeni metali
- Konurbacije: �lezija, ...
- Luke (uvoz sirovina) najve�a na svetu: Roterdam, zatim: Marsej, London, ...
- Promene u poljoprivredi - Agrotehni�ke i Zootehni�ke mere
- Hemizacija: ve�ta�ko �ubrivo (najvi�e u Holandiji).

Zapadnoevropska:

- uticaj Kelta, zatim Rima u jugozapadnom i zapadnom delu Evrope
- varvari uni�tavali Rimsku a ostavili Hri��ansku kulturu
- Latinica
- Odvajanje crkve i "civila": humanizam i renesansa
- krajem XVIII preovla�uje Romanski i Gotski stil
- ve�ite borbe izme�u Irske i Velike Britanije (katolici Vs protestanti)
- James Watt - parna ma�ina
- XIX v. Morze, Henri - Telgraf; Benz, Daimar - Auto; Diesel - Dizel gorivo
Isto�noevropska:

- Gr�ka i vizantijska kultura
- Vizantija je uspela da sa�uva svoje gradove od varvara, kulturu prenose na Slovene.
- �kole (pravoslavne): crkve/manastiri; vizantijski stil, freske, mozaici.
- Glagoljica -> �irilica
- Turci, �irenje turske kulture
- Islamizacija

- Ju�na - uzano primorje - velika grarna gustina naseljenosti (crvenica), veliko poniranje vode zbog kre�njaka, Mediteranska klima (prilago�ene kulture: Maslina, Vinova Loza)
- Zapadna - umereno okeanska klima, pa�njaci, Velika Britanija ima svega 2% poljoprivrednika li zbog dobre organizacije su bolji od nas
- Isto�na - najve�e nizije, crnica - plodno zemlji�te. Dosta reka. Posledice Socijalizma, nema upotreba gro i zoo mera, nema mehanizacije, stimulacije grara => dr�ave nemaju ni za svoje potrebe, kamoli za izvoz

- usled brzog ekonomskog razvoja, iako ima izvore energije prinu�ena je da uvozi
- XVII-XVIII v. - ugalj: 15% kamenog uglja, 70% Mrki
    kameni - Velika Britanija (Jok�irski basen); Holandija, Belgija, Nema�ka, Poljska, Srbija (Dolina Ibra, Boljevac, Aran�elovac)
    mrki - �e�ka, Slova�ka, Poljska, Srbija (Senjsko-resavsko-aleksina�ki rudnici)
    lignit - kostola�ki, kolubarski basen...
- hidroenergija: najbolje su iskoristili Skandinavci (Norve�ka) kao i Austrija, �e�ka, Severna Italija.
- nuklearna energija: Francuska (75% energije), Ma�arska, Rumunija, Bugarska
- vetrenja�e: Holandija, Ma�arska (mogli bi i mi da nismo idioti)
- solarna
- plima
- Evropa u�estvuje u svetskoj proizvodnji sa 25% - veliki uvoznik energije, sirovina: nafte, zemnog gasa, gvozdene rude, oplemenjiva�a �elika (hrom, mangan, �ele-zeka)
�� Pb, Zn ~ 35% (Irska, Poljska, Francuska)
�� Cu ~ % (Nema�ka, Poljska, Estonija)
�� Fe ~ 25% (�vedska, Norve�ka, Francuska, Poljska)
Sve drugo se uvozi!
- Evropa uvozi i sirovine �ivotinjskog i biljnog porekla
- Idealni uslovi za p�enicu, na jugu: vinova loza/maslina, nizije i lesne oblasti za �e�ernu repu
- Uvozi: kafu, kakao, za�ine, kau�uk, jutu, pamuk, ... najve�e uvoznice su �lanice EU (ali zato izvoze finalne proizvode)

- razvijen
- najdu�a �elezni�ka mre�a
- dobro koriste reke i kanale (Dunav-Rajna-Majna)
- luke, aerodromi

- Sa razvojem dru�tva i podelom rada nastalo je vi�e hiljada zanimanja. Integracija na razli�itim nivoima je posledica �irenja tr�i�ta.
- Lokalno tr�i�te (trampa) - u zabitima
- Oblasno tr�i�te - Kragujevac, Ni�, Novi Sad
- Nacionalno tr�i�te - u okviru carinskih granica zemlje
- Regionalno tr�i�te - Balkan, Evropa, ...
- Svetsko tr�i�te
= Svetska banka i MMF (me�unarodni monetarni fond)
- Svetska banka poma�e u razvoju siroma�nim i zemljama u razvoju, uti�e na obnovu industrije, daje kredite...
- MMF uti�e na �irenje svetskog tr�i�ta
1948. - Formira se Evropska organizacija za ekonomsku saradnju koja 1961. prerasta u OECD (ekonomska saradnja i razvoj): Evropska Unija+US+Kanada+Japan
1949. - na �elu sa SSSR stvara se SEV: savez za uzajamnu ekonomsku pomo� (isto�ne Evrope). Raspadom SSSR raspada se i SEV
         - grupacija za ugalj i �elik - SEKA (problem energetike u Evropi) : Nema�ka, Francuska, Italija, Beneluks
1957. - Nema�ka, Francuska, Italija i Beneluks osnivaju EuroAtom - Atomska Energija. SEKA i EuroAtom �irenjem prerastaju u "Evropsku Ekonomsku Zajednicu" (sada "Evropska Unija")
1957. - stvorena u Rimu, po�ela sa radom 1.1.1958. Isprva je bila sa�injena od 6 �lanica, dok ih sad ima 15.
Samo �vedska, Danska i Velika Britanija nisu primile EURO.
1993. - CEFTA - Central-European free trade area - �e�ka, Slovenija, Ma�arska, Slova�ka (posebno za poljoprivredu)
AMERIKA
    NAFTA - severna Amerika - izme�u Kanade, US i Meksika
    ANDI - Zemlje na Andima
    PAKT MERKO-SILA - Paragvaj, Urugvaj, Argentina, Brazil
AZIJA
    ASEAN - Indonezija, Tajvan, Malezija, Filipini, Singapur, Brunei. Sponzor: Japan
    APEK - Azijsko-pacifi�ka zona (zemlje ASEAN-a + Kanada, Australija, Novi Zeland, Meksiko)
    OPEK - Veliki proizvo�a�i �angarepe

- Nazivi:
    - EEZ - Evropska ekonomska zajednica
    - ZET - Zajedni�ko evropsko tr�i�te
    - EZ - Evropska zajednica
    - EU - Evropska unija
- Organi:
    - skup�tina, savet ministara, komisija, sud pravde
    - sedi�te u Briselu
    - �lanice, preko 30% svetskog dohotka
    - najja�e: Nema�ka (najve�e devizne rezerve: svi im ne�to duguju) i Francuska
- Industrija:
    - mo�ni, mnogo uvoze, mnogo izvoze
    - daju 1/3 proizvodnje struje sveta, �elika, kola
    - sve �lanice potpisale EUREKA - plan: robotika, optika, laseri, technologija
    - �lanice EU u�estvuju sa 40% u svetskom uvozu

- naziv se menjao do berlinskog kongresa 1878.
- granice:
    .severna: Sava i Dunav;
    .isto�na: mora
    .zapadna: dvojna- Sava, ______ do Rijeke
- centralni deo - moravsko-vardarske udoline, vi�avsko-mari�ka.
- mozaik naroda i religija: Iliri, Tra�ani, Kelti, Huni, Sloveni, Avari, Bugari, ... Interesantna sfera velikih sila - bure baruta. Sve zemlje sem Gr�ke su bile kopije Sovjetskog Saveza. Jug- socijalisti�ka.

- Do ratova doveo ustav '74. Odvaja se Slovenija '91, Hrvatska '91, BiH '92, Makedonija '92, ostaju Srbija i Crna Gora. SRJ do 2003.
- Kraljevina Srbije Hrvatske i Slovenije - 1.12.1918. priznata 19.1.1919. - 13 miliona stanovnika.
- Kraljevina Jugoslavije - 3.10.1929. - II svetski rat.
- Polo�aj YU - nizije, planine, Jadran, Dunav. Sredi�nji deo u severnom umerenom pojasu. Najju�nija ta�ka - u��e Bojane u Jadran. Najsevernija - oko Subotice. 488km Sever-Jug.
1- Balkanska zemlja - 78.95%: ju�no od Save i Dunava
2- Panonska - 21.05%: severno od Save i Dunava
3- Podunavska - Dunav, 588km - severno od Batine do u��a Timoka u Dunav. Plodno zemlji�te, nalazi�te Nafte, Uglja; saobra�ajni kanali...
4- Jadranska - 135,5km - izlazi na Jadran od rta O�tro do u��a Bojane.
5- Planinska - planine srednje visine, najvi�i vrh �eravica na Prokletijama 2566m.
Granice:
- ograni�avaju suverenu teritoriju, retko se menjaju pregovorima, �e��e ratovima, mogu biti prirodne, ve�ta�ke, matemati�ke, etni�ke, neetni�ke.
- SCG - 7 suseda i 8. je Italija. 4 granice me�unarodno priznate posle I svetskog rata, a potvr�ene od UN posle II svetskog rata - prema Ma�arskoj, Rumuniji, Bugarskoj i Albaniji.
- Prema BiH, Hrvatskoj i Makedoniji - administrativne - me�usobno priznate.
- Du� 2727km kopnene, sem prema Italiji.
Ma�arska - 175 km, od ulaska Dunava do trome�e sa Rabom (Rumunija). Ve�ta�ka, neetni�ka, otvorena, putevi: BG-SU-Budimpe�ta. Prelazi: Ba�ki Breg, Kelebija, Horgo�
Rumunija - 546.5 km - od Rabe do trome�e sa Bugarskom - u��e Timoka u Dunav, do u��a Nere u Dunav - ve�ta�ka, a posle prirodna. Ispresecana rekama: Begej, Zlahca, ... prelazi: Vatin (kod Vr�ca)
Bugarska - 375 km - od u��a Timoka do trome�e sa Makedonijom - Bele Vode. Prirodna neetni�ka. Prelazi: Bregovo, Vr�ka �uka,..
Albanija - 259 km - najprirodnija: Prokletije, Komovi, Skadarsko jezero, Bojana. neetni�ka.
Hrvatska - dvojna: 345km. prelazi: Debelo Brdo, Vukovar, Borovo Selo. Prirodna: Dunav.
Makedonija - 252 km, �ar Planina, Skopska Crna Gora, Dukat. Neetni�ka, prelazi: �eneral Jankovi�.
BiH - 599 km, Drina, planina Jogorje, Kova�. Neetni�ka.

RELjEF
- �ine ga sva uzvi�enja i ulegnu�a razli�itih oblika i dimenzija, nastao radom unutra�njih i spolja�njih sila.
. UNUTRA�NJE > Toplota (�iri tela), Sila Te�e (privla�i) => orogeneza
. SPOLjA�NJE > Grad, Ki�a, Vetar, ...
- SCG je prete�no planinska prose�ne visine 500mm.
Makroceline:

1. Planinska regija / Dinarske, Karpatsko-Balkanske i Rodopi /
2. Panonska regija / deo dna i deo ju�nog oboda panonske nizije /
3. Jadranska oblast

Mezoceline:

1. Obod vla�kog basena (Klju�, Negotinska Krajna)
2. Bjelopavlovi�eva ravnica (kosovska potovina)
Nastanci:

1. Rodopa (Moravidi) - u Arhaiku i paleozoiku Tetisi (mnoooogo veliki okean). U paleozoiku i karbonu, hercinskom orogenezom izdignuto staro rodopsko kopno: od male Azije do balkanskog kopna (Stare gromadne planine)
Desno od Morave: Rujan, Kozjan, Dukat, Ko�ura, Besna Kobila, Vardenik, �emernik, Bukovik
Levo od Morave: Goljak, Kukavica, RAdan, Sokolovica, Veliki i Mali Jastrebac
Kotline: Vranjska, Leskova�ka i Ni�ko-Aleksina�ka

2. Mladih vena�nih (Dinaridi, Karpatsko-balkanske) - Isto�no i Zapadno od Rodopskog kopna geosinklinale ispunjene vodom. U mezozoiku po�inje alpska orogeneza, koja je svoj maksimum dostigla u tercijaru (kad su se izdigle sve mlade pl.). I dinaridi i Karpatsko balkanske imaju kra�ke oblike reljefa, zbog vuklanizma bogate rudama.

3. Panonskog basena - Sa izdizanjem Mladih Vena�nih planina na Severu se spu�ta kopno i nastaje Panonski Basen ispunjen vodom iz Tetisa - Protetis. Veza: na zapadu Ronski zaliv, Be�ki basen, Bavarska. Na istoku: �erdapski moreuz.
Izdizanjem Karpata i Alpa ova veza puca i nastaje Panonsko jezero.
Zalivi Paratetisa: kod Velike i Ju�ne Morave. Preko Grdeli�ke klisure u vezi sa vodama gde je sad Egejsko more.
Manji zalivi: preko Topli�ke kotline sa kosovskim jezerom, a kosovsko jezero preko kata_�ke sa vodama Egejskog Mora.
Panonsko jezero je postojalo 30 miliona godina i oteklo je u ni�i Vla�ko-Plovdivski basen (preko �erdapa)

Izdizanjem Dinarida i Apenina nastaje Jadranski Basen
Nivo Jadranskog mora se godi�nje izdi�e za 2,5cm.

- U na�oj zemlji panonska nizija obuhvata deo dna nizije i ju�ni obod.
- Na postajanje panonskog mora ukazuju Abrazione terase (abrazija-rad talasa).
- Posle isticanja su ostala jezera, bare; reke �ire u��a.
- LES - nastao u pleistocenu za vreme glacijala (�uti les), a za vreme interglacijala braonkasti les.
- Obod panonske nizije - niz stepenastih zaravni nagnute ka Dunavu (200-900m): od Drine do Homoljskih planina.
- Dno obuhvata Srem, Banat i Ba�ku.
- 4 oblika reljefa:

1. Ostrvske planine / Fru�ka Gora (�ot, 538m), Vr�a�ki Breg; u pravcu Zapad-Istok ostaci spu�tanja Dinarida. Pod �umama, vinogradima i vo�njacima. Fru�ka gora je nacionalni park i neverovatno zbori�te beskorisnih crkava. / Avala, Kosmaj, Bukulja, Ven�ac, Rudnik

2. Aluvijalne ravni / U dolinama velikih ravni�arskih reka. Najmla�e, najni�e (70-90m) i najfinije zemlji�te. �ume vrbe, jova... Od XVIII v se vr�i MELIORACIJA (isu�ivanje) => plodno zemlji�te.

3. Lesne Zaravni / 4 lesne zaravni:
    3.1 Ba�ka: obrazuje Ba�ku pe��aru izme�u Dunava, Tise i D-T-D. Reke: Krivaja, �ik. Plodno zemlji�te (�ernozem)
    3.2 Sremska: od Zemuna do Vukovara. Na jugu je bla�a a na severu podriva Dunav pa je strma. �ernozem
    3.3 Titelska: Severno od u��a Tise u Dunav. Jako neravno zemlji�te (boginjavo)
    3.4 Banatska: oko Deliblatske pe��are. Se�e je Tami� i odvaja Tami�ki lesni plato. /

4. Pe��are /
    4.1 Deliblatska - izme�u sela Sano� i Kovina. 60x15~20 km. Eolsi oblici: Dine (750x20m). Problem: povr�inska voda. Da bi se spre�io rad vetra, deliblatska pe��ara je bila "vezana" vo�njacima.
    4.2 Ba�ka - od Subotice do Budimpe�te. Vezana vo�em i vinogradima. Les
    4.3 Radensko-Goluba�ka
    4.4 Krajinska (Negotin-Kladovo) - vla�ka nizija